Pozitif deplasmanlı pompanın temel çalışma prensibi adından da anlaşılmakta olup, pompa haznesine yerleştirilen bir deplasman gövdesi kapalı alanın hacmini azaltmakta ve böylece içerdiği sıvının bir kısmını pompanın dışına itmektedir. Pozitif deplasmanlı pompalar, pompa haznesinin boyutuna bağlı bir hacmin yer değiştirmesini sağladığından, hacimsel pompalar olarak da adlandırılırlar. Yer değiştirme gövdesi (örneğin, pistonlu pompalarda bir piston) pompa haznesinden dışarı hareket ettirildiğinde, negatif bir basınç oluşturur ve bu da sıvıyı girişten içeri çeker. Bu süreçte valfler ya da klapeler pompalanan sıvının geri akmasını engeller.
Pozitif deplasmanlı pompanın en iyi bilinen versiyonu muhtemelen kollu pompadır: Genellikle elle çalıştırılan bu basit pistonlu pompaların milyonlarcası tarlalarda, bahçelerde ve diğer özel ve hatta ticari alanlarda yeraltı suyunu yüzeye çıkarmak için kullanılmaktadır. Sanayi ve ticarete yönelik son teknoloji ürünü pozitif deplasmanlı pompaların tasarımı bu basit pompa türlerinden farklıdır. Ancak endüstriyel dalgıç veya pistonlu pompaların çalışma prensibi aynıdır.
Endüstride, pozitif deplasmanlı pompalar, örneğin fışkırtma veya petrol üretimi gibi yüksek basınçlı uygulamalarda sıvı ortamın pozitif basınç altında iletilmesi gerektiğinde kullanılır. Burada pompalar yüksek basınç ortamındaki avantajlarını ortaya koymaktadır: 1.000 bar'dan daha yüksek bir çalışma basıncını sorunsuz bir şekilde destekleyebilirler, bazıları da tasarıma bağlı olarak 3.500 bar'a kadar veya daha da yüksek olabilir.
Pozitif deplasmanlı pompanın farklı varyantları, çok sayıda dozaj uygulamasının gerektirdiği mükemmeliyet nedeniyle dozaj pompası olarak da kullanılmaktadır. Öncelikle yüksek veya sabit bir akış hızı için tasarlanmış olan rotasyonlu pompalar burada uygun değildir. Öte yandan pistonlu pompalar ve hatta dişli pompalar, genellikle doğrudan hıza bağlı olan akış hızını ortamın dozaj miktarına göre hassas bir şekilde ayarlayabilmektedir.
Pozitif deplasmanlı pompaların teknolojik özelliklerinin faydalı olduğu bir diğer uygulama da yüksek viskoziteli ortamların işlenmesidir. Bunun nedeni, santrifüj pompaların daha yüksek viskoziteler için artan miktarlarda enerji gereksinimidir. Bu pozitif deplasmanlı pompaların sahip olmadığı bir sorun. Bu nedenle dişli pompalar, plastik üretiminde ve kimya endüstrisinin diğer alanlarında viskoz erimiş malzemeler gibi yüksek viskoziteli ortamların işlenmesinde sıklıkla kullanılmaktadır.
Pozitif deplasmanlı pompalar, katı madde içeren sıvıların pompalanması söz konusu olduğunda da üstünlüğe sahiptir. Tasarımları nedeniyle hepsi bunu yapamasa da, özellikle aksi takdirde hızla tıkanacak olan santrifüj pompalarla karşılaştırıldığında, önemli ölçüde daha büyük katı madde içeriklerini ve parçacık boyutlarını sorunsuz bir şekilde işleyebilen birçok pompa türü bu gruba dahildir. Bunlardan biri de ilerleyen boşluklu pompadır.
Bazı uygulamalar tam olarak sınıflandırılamaz. Kimya endüstrisinde veya polimer üretiminde, her zaman standart tasarımlarla karşılanamayan gereksinimler söz konusudur. Deneyimli pompa üreticileri bu durumlarda müşteriye özel yeni geliştirmeler sunarlar. Özel pompalar paslanmaz çelikten, seramikten veya diğer malzemelerden üretilebilir ve uygulamaya özel olarak uyarlanabilir. Üreticiden bağımsız olarak pompa modellerinin dönüştürülmesi bile mümkündür.
İlgili uzmanlığa sahip satıcılar, yalnızca taşıma için değil, aynı zamanda kritik maddelerin dozajlanması için de çözümlere sahiptir: örneğin, maddenin pompa kafası veya hidrolik hazne ile temas etmediği çift hortumlu diyaframlı pompalar gbi. Bazı agresif sıvılar için bu tasarım, güvenli kullanım için tek pratik çözüm olabilir.